مقدمه
ریشه صنعت و صادرات در نگاه ایرانیان
سـرزمین کهـن ایـران، از دیربـاز سرچشـمه دانـش و صنعـت بـوده و ایرانیـان نقـش قابل توجهـی در توسـعه، تکامـل و ترویـج علـم و آگاهـی بشـریت داشـتهاند. اکثـر مورخـان جهـان بـر ایـن باورنـد کـه قســمت اعظــم پیشــرفتهای علــوم و تمــدن بشــری مدیــون تمــدن ایرانیــان بــوده و درخشــانترین آثـار هنـری و عالیتریـن سـطوح صنعتـی از ذهـن ایرانیـان تراویـده اسـت. صنایـع فلـزکاری، صنعـت کشــاورزی، داروســازی و کیمیاگــری بــا مضامینــی شــامل لعــاب دادن کاشــیها، رنگــرزی فرشهــا، پارچههــا و شیشــهها از صنایــع مــورد توجــه ایرانیــان قدیــم بــوده اســت. بــه مــوازات توجــه ویــژه بـه توسـعه صنعـت، سـابقهی ارتباطـات تجـاری متقابـل ایرانیـان بـا سـایر تمدنهـا در شـرق و مرکـز آسـیا، اروپـا و آفریقـا قدمتـی دیرینـه دارد و ایرانیـان از دیربـاز بـا قـرار گرفتـن در مسـیر جـاده ابریشـم و همچنیــن تجــارت دریایــی، در گســترش نوعدوســتی جهانــی نقــش بســزایی داشــتهاند.
مــا ایرانیــان امــروز همچــون نیــاکان خــود، بــرای صنعــت، هنــر و تولیــد در ســرزمین باســتانیمان جایگاهــی تحولآفریــن و ســازنده قائــل هســتیم و توســعه تعامــلات فناورانــه و تجــارت محصــولات صنعتــی دانشبنیــان بــا ســایر کشــورها را فرصتــی بــرای دوســتی و گســترش پیوندهــای مشــترک قلمــداد مینماییــم.
صنعت و صادرات در ایران امروز
توســعه صنعتــی بــه دلیــل ایجــاد ارزش افــزوده، اشــتغالزایی، افزایــش صــادرات و کاهــش واردات، جایــگاه بســیار بالایــی در برنامههــا و سیاســتهای جمهــوری اســلامی ایــران داراســت و گــذار از یــک اقتصـاد وابسـته بـه نفـت و مـواد خـام معدنـی بـه اقتصـادی صنعتـی و تولیـدی بهخصـوص متکـی بــر فناوریهــای نویــن، راه کلانــی اســت کــه بــرای ایــن منظــور اتخــاذ گردیــده اســت. در حــال حاضــر ۵۰ درصــد از تولیــد ناخالــص داخلــی ایــران بــه حوزههــای خدماتــی و ۵۰ درصــد دیگــر بــه حوزههــای صنعتـی و تولیـدی اختصـاص دارد کـه شـامل ۱۰ درصـد صنعـت کشـاورزی و غذایـی، ۱۴ درصـد صنعـت نفــت و گاز و ۲۶ درصــد ســایر صنایــع تولیــدی میباشــد.
در ایـن میـان صنایـع متنوعـی نظیـر داروسـازی، تجهیـزات پزشـکی، سـاختمان، ارتباطـات و مخابـرات، انـرژی، معـدن، مـواد شـیمیایی و …
دارای سـهم متنوعـی از تولیـد ناخالـص داخلـی ایـران میباشـند کـه تولیـدات آنهـا عـلاوه بـر پوشـش حجـم قابلتوجهـی از نیـاز داخـل، بـه مقاصـد متنوعـی صـادر میگـردد.
براسـاس دادههـای گمـرک جهانـی، جمهـوری اسـلامی ایـران در سـال ۲۰۲۱ صادراتـی معـادل ً ۷۵ میلیــارد دلار داشــته اســت کــه تقریبــا نیمــی از آن بــه صنایــع غیرنفتــی و محصــولات صنعتــی فـرآوری شـده اختصـاص دارد. مـواد پیشـرفته صنعتـی، محصـولات میانـی مـواد شـیمیایی، محصـولات کشـاورزی و صنایـع غذایـی همگـی از جملـه صنایعـی هسـتند کـه در ایـن بیـن، حجـم صـادرات بیشـتری را شـامل میشـوند.
در خصوص مقاصد اصلی صادراتی ایران، باید به چین، هند، اندونزی، روسیه، ازبکستان، غنا، آلمان و آفریقای جنوبی و همچنین در بین همسایگان منطقهای، عراق، ترکیه، امارات، افغانستان، پاکستان، عمان، اشاره کرد. ترکمنستان و آذربایجان بیشترین ارزش دلاری واردات از ایران را دارند.
جایگاه فناوری های نوین در صنعت ایران
توجـه بـه توسـعه فناوریهـای نویـن، تجاریسـازی و رسـوخ آن در صنایـع تولیـدی، سـبب گردیـده در دهـه گذشـته جمهـوری اسـلامی ایـران، حرکـت رو بـه رشـدی را در ایـن زمینـه تجربـه نمایـد؛
موضوعـی کـه در ایـران در قالـب توسـعه شـرکتهای دانشبنیـان صـورت گرفتـه اسـت. بـر ایـن اسـاس منظـور از شـرکت دانشبنیـان بدیـن شـرح اسـت:
یـک شـرکت خصوصـی کـه تولیدکننـده محصـولات و یـا ارائـه دهنـده خدماتـی اسـت کـه شـامل سـه ویژگـی زیـر باشـند:
۱. کالا و یـا خدمـت ارائـه شـده توسـط شـرکت دارای سـطح فنـاوری بـالا و یـا متوسـط بـه بـالا باشـد و دانـش فنـی آن پیچیدگـی فنـی قابلتوجهـی داشـته باشـد (شـرط سـطح فنـاوری).
۲. طراحـی کالا و یـا خدمـت در شـرکت مبتنـی بـر تحقیـق و توسـعه داخلـی و یـا انتقـال فنـاوری باشـد (شـرط طراحـی مبتنـی بر تحقیق و توسـعه).
۳. شرکت قادر به تولید و ارائه کالا یا خدمت مذکور به بازار باشد (شرط تولید).
در حــال حاضــر بیــش از ۷ هــزار شــرکت دانشبنیــان در ایــران در حــال تولیــد محصــولات و ارائــه خــــــدمات در حـوزه فــــناوریهای مختلـف میباشـند. ایـن شـرکتها مــجموعا تولــــیدکننده بیـش از ۱۵ هـزار محصـول و یـا خدمـت هسـتند و اشـتغال مسـتقیم در آن ًهـا
کـه عمومـا شـامل افـراد بـا سـطح تحصیـلات بـالا اسـت، در حـدود ۲۵۰ هـزار نفـر اسـت.
صـادرات شـرکتهای دانشبنیـان ایـران در ۵ سـال گذشـته رونـدی رو بـه رشـد داشـته و ایـن شـرکتها در حـال حاضـر چیـزی حـدود ۲ درصـد از صـادرات غیرنفتـی ایـران را بـه خـود اختصـاص دادهانـد.